«مهدکودک‌ها متأسفانه رها است... گزارش‌های بسیار بدی بنده دریافت کردم از بعضی از مهدکودک‌ها که واقعاً‌ نگران‌کننده است. اداره کنید مهدکودک‌ها را. مهدکودک هم فقط یک مرکز خدماتی نیست که بچه را حفظ کنند و خدمت بدهند، [بلکه] به یک معنا مرکز آموزشی و پرورشی است، منتها خب با زبان خاص خود، با شیوه‌ خاص خود».
این‌ها بخشی از دغدغه‌های رهبر انقلاب در خصوص وضعیت مهدهای کودک و مراکز پیش‌دبستانی است که یازدهم شهریور ۹۹ در دیدار با رؤسا و مدیران آموزش و پرورش بیان شده بود. دغدغه‌هایی که چندی بعد موجب شد وزارت آموزش و پرورش با همکاری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهادهای مربوط، اساس‌نامه مرکز یا سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک را تدوین کرده و کمی پس از آن، سازمان یاد شده در سیزدهم مرداد سال گذشته به‌طور رسمی کار خود را آغاز کند.رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، پس از گذشت یک‌سال، از تازه‌ترین برنامه‌های این سازمان به ما می‌گوید.

کودکستان به جای مهدهای کودک
مجتبی همتی‌فر با اشاره به اینکه برمبنای اساس‌نامه سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، خدمات این سازمان شامل دو بخش دوره اول کودکی یعنی از ابتدای تولد تا پایان سه سالگی و دوره دوم کودکی یعنی از ۴ تا پایان ۶سالگی تعریف شده، توضیح می‌دهد: در دوره نخست باید تربیت کودکان در بستر خانه و خانواده صورت پذیرد. از این رو مأموریت سازمان در این دوره بر توانمندسازی مهارتی و تربیتی والدین برای ارتقای کیفی والدگری است. در دوره دوم، سازمان باید زمینه ارتقای کمی و کیفی خدمات مراکز تربیت کودک را فراهم کند که قرار است با مشارکت بخش غیردولتی توسعه یابد. مأموریت دیگر این سازمان «ساماندهی و ارتقای کیفی و کمی خدمات و محصولات زیست‌بوم کودکی» است یعنی خدمات، محصولات و مواردی در فضای حقیقی و مجازی که به نحوی کودک و تربیت او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین «مدیریت یکپارچه و ملی» به این معناست که این سازمان متولی تربیت کودک در کشور است و باید با راهبری نهادهای مسئول در این حوزه، بهره‌مندی همه کودکان را از خدمات تربیتی در خانواده و کودکستان‌ها تضمین کند.
همتی‌فر اضافه می‌کند: استفاده از عنوان‌های متعدد برای مراکز ارائه‌دهنده خدمات تربیت کودک ساماندهی این عرصه را دچار چالش کرده بود. به همین دلیل و برای یکپارچه کردن مراکز مختلف و قرار گرفتن همه آن‌ها ذیل یک عنوان معنادار و هویت‌ساز، پس از مشورت با فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کارشناسان فرهنگستان اعلام کردند «کودکستان» به دلیل سابقه‌ای که در اسناد تاریخی کشور دارد، می‌تواند تا حدی مفهوم آنچه موردنظر است را فراهم کند. براین اساس، عنوان «کودکستان» برای همه مراکز ارائه‌دهنده خدمات تربیتی و مراقبتی به کودکان زیر هفت سال و به جای مهدکودک، مرکز پیش‌دبستانی و عناوین دیگر، از «کودکستان دوره اول» و «کودکستان دوره دوم» استفاده می‌شود.

آسیب‌های مهدهای کودک‌ و پیش‌دبستانی‌ها
وی در پاسخ به این پرسش که چه آسیب‌هایی در مهدهای کودک‌ و پیش‌دبستانی‌ها بوده که اکنون قرار است برطرف شود، می‌گوید: در بیشتر آن‌ها نگرش تخصصی «تربیتی» حاکم نبود و کارکرد نگهداری و مراقبت صرف در مهدهای کودک‌ غالب بود. همه مراکز پیش‌دبستانی نیز به سوی آموزشی شبیه مدرسه گرایش پیدا کرده ‌و از رویکردهای تربیتی همچون بازی‌محوری فاصله گرفته‌ بودند. مدرسه‌ای شدن مراکز تربیت کودک در جوانب مختلفی قابل ردیابی است؛ از شکل میز و نیمکت و چینش کلاس‌ها تا آموزش نابهنگام الفبای فارسی و مفاهیم ریاضی. وی ادامه می‌دهد: با وجود زحمات مربیان و کادر این مراکز، بهره‌گیری از نیروهای توانمند و آشنا به اصول تربیتی برای مربیگری کمتر مورد توجه بوده و چه‌بسا آموزش مربیان در حد ارائه گواهی برای اشتغال به کار کاهش پیدا ‌کرده بود. در پی همین نگرش، الزامات اقتصادی، رفاهی و حرفه‌ای هم رعایت نمی‌شد و تربیت کودک به عنوان یک کار تخصصی و حرفه‌ای مورد توجه نبود. همچنین برخی ناهنجاری‌های فرهنگی به دلیل اقتضائات بازاری از جمله آموزش زبان‌های خارجی و برخی از برنامه‌های بی‌ارزش تربیتی در این مراکز حاکم شده بود. ضمن آنکه دست کادر کودکستان‌ها از بسته‌های مناسب تربیتی با رویکرد بازی‌محوری نیز در بخش محتوا خالی بود.
وی اضافه می‌کند: در دوره نخست کودکی، کودک نباید از خانواده و محیط خانه جدا شود و باید تا حد ممکن به مادر نزدیک باشد. بر همین اساس ایده کودکستان‌های مجاور اداره‌ها، دانشگاه‌ها و سایر مراکزی که بانوان در آن‌ها مشغول به کار یا تحصیل هستند، مطرح شده و در حال پیگیری است. در برنامه تحول، دولت و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز از این موضوع حمایت کرده است. با این نگاه امیدواریم در راستای ارتقای زیست‌بوم کودکی و غنی‌سازی محیط زیست کودکان شرایطی فراهم شود تا کودکان بتوانند محیطی با کیفیت بالاتری را برای تربیت و رشد تجربه کنند، زیرا علاوه بر کمیت نسل که دغدغه این روزهای کشور است و در قالب فرزندآوری مطرح می‌شود، دغدغه ارتقای کیفی نسل یا فرزندپروری نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سازمان مطرح است. سازمان ملی تعلیم و تربیت تلاش می‌کند با ارتقای زیست بوم کودکی و ارتقای کیفی کودکستان‌ها به عنوان مراکز تربیت کودکان، شرایطی را فراهم کند تا کودکان تجربه تربیتی بهتری برای غنی‌تر شدن رشد و ورود به دبستان داشته باشند تا در آینده نسل توانمندتر، آگاه‌تر و رشد یافته‌تری داشته باشیم. این بالندگی از منظر اقتصاد کلان، بر تولید ناخالص داخلی تأثیر مثبت می‌گذارد و ارزش افزوده قابل توجهی بر سرمایه‌گذاری ملی در این بخش دارد. امیدواریم با توجه ویژه نمایندگان مجلس و دولت به این سازمان بتوان زمینه تحقق این اهداف را در قوانین کشور از جمله قانون برنامه هفتم توسعه فراهم کرد تا در پنج سال آینده شاهد جهشی در حوزه زیست‌بوم کودکی و تربیت کودکان کشور باشیم.

خبرنگار: اعظم طیرانی